Вызваленне горада Гомеля
ВЫЗВАЛЕННЕ ГОРАДА ГОМЕЛЯ. ХРОНІКА ПАДЗЕЙ
21 верасня 1943 года ў аператыўнай зводцы Саўінфармбюро з'явілася паведамленне аб Гомельскім напрамку. Паспяховае фарсіраванне Дняпра і Сожа, вызваленне Комарина, Тереховки, Веткі, Добруша, Навабеліцы, Лоева і інш. населеных пунктаў, дазволілі савецкім войскам пачаць непасрэдную падрыхтоўку да рашучых баеў за абласны цэнтр, якія ўвайшлі ў гісторыю Вялікай Айчыннай вайны пад назвай Гомельска-Рэчыцкай аперацыі.
У Гомельска-Рэчыцкай наступальнай аперацыі войскаў Беларускага фронту (камандуючы генерал арміі к. К. Ракасоўскі), праведзенай з 10 па 30 лістапада 1943г., удзельнічалі 50-я (генерал-лейтэнант І. В. Болдзін), 3-я (генерал-лейтэнант А. В. Гарбатаў), 63-я (генерал-лейтэнант В. Я. Колпакчи), 48-я (генерал-лейтэнант П. Л. Раманенка), 65-я (генерал-лейтэнант П. І. Батаў), 11-я (генерал-лейтэнант І. І. Федюнинский), 61-я (генерал-лейтэнант П. А. Бялоў) і 16 паветраная (генерал-палкоўнік С. І. Рудэнка) арміі.
На подступах да Гомеля праціўнік пабудаваў магутную лінію абароны, засяродзіў вялікая колькасць танкаў і артылерыі і аказваў моцнае супраціўленне. Дзеянні наземных нямецкіх войскаў актыўна падтрымлівала авіяцыя. Нягледзячы на ўсе намаганні ворага, савецкія войскі настойліва прасоўваліся наперад і ўвечары 25 лістапада 1943г. з трох бакоў падышлі да Гомеля. Баючыся акружэння, гітлераўскае камандаванне пачало адвод войскаў з міжрэчча Сожа і Дняпра.
У ноч на 26 лістапада часткі 217-й Унечской стралковай дывізіі палкоўніка Н.П.Масонова і 96-й стралковай дывізіі палкоўніка Ф. Г. Булатава з 11-й арміі накіраваліся на паўночныя ўскраіны Гомеля. Адначасова з паўднёва-усходу ў горад уварваліся часткі 4-й Бежицкой стралковай дывізіі палкоўніка д. Д. Вараб'ёва, 115-га ўмацаванага раёна генерал-маёра ф. Ф. Пічугіна (11-я армія) і 102-й Далёкаўсходняй Ноўгарад-Северской стралковай дывізіі генерал-маёра А. М. Андрэева з 48-й арміі.
26 лістапада 1943г. г. Гомель быў вызвалены ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.Стралок 1-й роты 39-га стралковага палка 4-й Бежицкой стралковай дывізіі яфрэйтар М. І. Васільеў ўзняў Чырвоны сцяг на паўразбураным будынку гарадской электрастанцыі, а літсупрацоўнікам чырвонаармейскай газеты «Сцяг Саветаў» 11-й арміі лейтэнант Г. В. Кірылюк ─ на пажарнай каланчы.
У данясенні ваеннага савета 11-й арміі камандуючаму Беларускага фронту к. К. Ракасоўскай ад 26 лістапада паведамлялася: «...Войскі арміі пасля шматдзённых зацятых баёў сёння, 26.ХІ. да 9-30 авалодалі абласным цэнтрам Беларускай ССР горадам Гомель, буйным вузлом камунікацый і важным апорным пунктам абароны немцаў на правым беразе ракі Сож».
Актыўную дапамогу войскам фронту ў вызваленні Гомеля і іншых населеных пунктаў аказвалі народныя мсціўцы Гомельскага (пад камандаваннем генерал-маёра І. П. Кожара) і Палескага (палкоўніка І. Д. Ветрава) партызанскіх злучэнняў.
Вечарам уся краіна даведалася аб новай перамозе савецкіх войскаў. 20-ю артылерыйскімі залпамі з 224-х гармат Масква салютавала доблесным войскам Беларускага фронту, якія вызвалілі першы абласны цэнтр Беларусі, найважнейшы вузел чыгунак і магутны апорны пункт праціўніка на Палескім кірунку.
Для падтрымання парадку ў горадзе і перадачы яго мясцовым уладам быў прызначаны камендант горада маёр Грыднеў - старшы інструктар палітаддзела і яго памочнікам арт. лейтэнант Пуганов – парторг 39-га палка. 23 злучэнням і часцям Беларускага фронту, якія найбольш вызначыліся ў баях за вызваленне Гомеля, было прысвоена ганаровае найменне «Гомельскіх». Многія воіны адзначаны высокім званнем Героя Савецкага Саюза, тысячы ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі.
Насельніцтва вызваленага Гомеля з велізарнай радасцю і слязамі на вачах сустрэла сваіх вызваліцеляў. 27 лістапада 1943г. на наступны дзень пасля вызвалення г. Гомеля газета «Чырвоная Зорка» пісала: «Цяжка адказаць на пытанне: ці захаваўся Гомель? Узарваныя дамы, папялішчы, над якімі падымаецца шэры дымок, пабітыя агароджы, зламаныя платы, выбітыя вокны, у ацалелых дамах, на вуліцах валяюцца абломкі мэблі...Такі выгляд мае месца рабавання пасля ўцёкаў рабаўнікоў...»
Погляду тых, каму давялося вярнуцца ў родныя мясціны пасля вызвалення горада, паўстала трагічная карціна: разваліны, мёртвыя пустэчы, якія тырчаць трубы спаленых жылля, бліскучыя цёмнымі вачніцамі праломінаў напаўразбураныя скрынкі каменных будынкаў. Разбурэння падвергнуліся ўсе прадпрыемствы, вакзалы, шашэйныя і чыгуначныя масты, бальніцы, школы, культурныя ўстановы.
Захаваліся дакументы, у якіх апісана стан прамысловых прадпрыемстваў горада пасля вызвалення Савецкай Арміяй: «...Гомсельмаш... Засталося некалькі паўразбураных каробак вытворчых будынкаў... Станкабудаўнічы завод ім.Кірава...Не ацалела ні аднаго цэха... Вагонарамонтны... Груды руінаў... Суднарамонтны... Груды друзу і зламанага металу...»
Жылы фонд горада быў разбураны больш, чым на 80%.
Насельніцтва Гомеля на момант вызвалення (27.11.1943 г.) складала менш за 15 тыс. жыхароў. (Для параўнання: да пачатку Вялікай Айчыннай вайны ў Гомелі пражывала больш за 140 тыс. чалавек).
Праз месяц – 26 снежня 1943г. – у Гомелі адбыўся агульнагарадскі мітынг. На ім было прынята прывітанне працоўных горада камандуючага Беларускім фронтам генерала арміі К. Ракасоўскай і выказана глыбокая ўдзячнасць усім байцам і камандзірам даручаных яму войскаў за вызваленне Гомеля ад гітлераўскіх акупантаў. У вызвалены горад прыбылі ЦК КП(б) і ўрад Беларусі.
У выніку Гомельска-Рэчыцкай аперацыі войскі Беларускага фронту прарвалі абарону праціўніка ў паласе шырынёй 100 км, прасунуўшыся на захад на 130 км, стварылі пагрозу паўдневым флангу групы армій «Цэнтр» і абцяжарылі яе ўзаемадзеянне з групай армій «Поўдзень».
У ходзе Гомельска-Рэчыцкай аперацыі аддалі сваё жыццё 21650 байцоў, камандзіраў, палітработнікаў. Не дажылі да светлага дня вызвалення сотні партызан і падпольшчыкаў, 66556 воінаў атрымалі рознай ступені раненні і кантузіі.
Бітва за Гомель, з якой пачалося вызваленне БССР - выбітны подзвіг савецкай арміі і народных мсціўцаў у нялёгкай адзінаборстве з нямецка-фашысцкімі захопнікамі.
Гамельчукі свята памятаюць пра герояў мінулай вайны. Іх імёнамі названы вуліцы горада.
Вечны агонь на плошчы Працы, помнікі і абеліскі на вуліцах, у парках, скверах будуць заўсёды нагадваць аб ратным подзвігу воінаў-вызваліцеляў.
Інфармацыя падрыхтавана аддзелам ідэалагічнай работы,
культуры і па справах моладзі Гомельскага гарвыканкама
сумесна са спецыялістамі ўстановы «Гомельскі абласны музей ваеннай славы»
"height="119" title="23.jpg">
